Πεδιάδας

Ο ένας και μοναδικός Άγιος Αμβρόσιος που υπάρχει σε όλη την Κρήτη και ίσως σε ολόκληρη την Ορθοδοξία βρίσκεται στο χωριό Καλλονή του Ηρακλείου. Πρόκειται για τον ενοριακό ναό του χωριού που είναι δίκλιτος.

Ο ναός της Παναγίας στην Κασταμονίτσα της επαρχίας Πεδιάδος βρίσκεται εντός του κοιμητηρίου του χωριού και είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου (εορτ. 15 Αυγούστου). Στο εσωτερικό του ναού σώζονται σε κακή κατάσταση τοιχογραφίες του 14ου αιώνα.

Λίγα μέτρα νοτιοδυτικά από το χωριό Κασσάνοι της επαρχίας Πεδιάδος και κοντά στην κρήνη του χωριού βρίσκεται ο μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός του Σωτήρος Χριστού που είναι αφιερωμένος στη Γέννηση του Ιησού. Έχει κτιστεί στη θέση παλαιότερου ναού, όπως διαφαίνεται από τη βαθμιδωτή διαμόρφωση της αψίδας του ιερού.

Ο ναός της Αγίας Μαρίνας είναι μικρός και μονόχωρος με το εσωτερικό του τοιχογραφημένο από τις αρχές του 14ου αιώνα. Ο εικονογραφικός διάκοσμος σώζεται αποσπασματικά και είναι χαρακτηριστικός λαϊκότροπης τέχνης της εποχής.

Πολύ κοντά στον οικισμό του Ξιδά, που σήμερα ονομάζεται Λύττος προς χάριν της κοντινής αρχαίας Λύττου, βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου στη θέση Τζενεράληδων (υπάρχει κι ο ναός του Αγίου Γεωργίου μέσα στον αρχαιολογικό χώρο της Λύττου).

Στη Μαθιά Πεδιάδος βρίσκεται ο μικρός ναός του Αγίου Γεωργίου κρυμμένος ανάμεσα σε ελαιώνες και σε σημείο που χρειάζεται περπάτημα σε σύντομο μονοπάτι. Ο ναός είναι μικρός, μονόχωρος και καμαροσκέπαστος, όπως οι περισσότεροι Βυζαντινοί ναοί της περιοχής.

Ο μικρός ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται ανάμεσα στη Λύττο και την Κασταμονίτσα. Φέρει τοιχογραφίες επαρχιώτη ζωγράφου που χρονολογούνται από τον 14ο αιώνα με σκηνές από το χριστολογικό κύκλο. Ξεχωρίζουν η Βρεφοκτονία στο νότιο τοίχο, η θυσία του Αβραάμ και ο Άγιος Ζωσιμάς.

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου Κεφαλιώτη βρίσκεται στο λόφο Κεφάλι, στα όρια των χωριών Αμαριανό και Κασταμονίτσα της επαρχίας Πεδιάδος. Ο μικρός μονόχωρος και καμαροσκέπαστος ναός αποτελεί το σημαντικότερο Βυζαντινό μνημείο της περιοχής.