Πεδιάδας

Η ευρύτερη περιοχή του Βοριτσίου Πεδιάδος υπήρξε καταφύγιο ασκητών κυρίως κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας. Ένα από τα πιο σημαντικά μοναστήρια ήταν του Αγίου Γεωργίου Καβού, που ήταν κτισμένο σε τοποθεσία με πανοραμική θέα. Από το μοναστήρι σήμερα διακρίνονται τα ερείπια των κελιών, ενώ σώζεται σε καλή κατάσταση το καθολικό του, το οποίο φέρει ένα κλίτος που τέμνεται από ένα εγκάρσιο.

Στο Καστέλλι Πεδιάδος υπάρχει ο παλιός ναός του Χριστού, ο οποίος σώζει ίχνη τοιχογραφιών μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας του 14ου αιώνα. Στις τοιχογραφίες διακρίνονται σκηνές της Πεντηκοστής, της Ετοιμασίας του Θρόνου, διάφοροι Άγιοι, η Δέηση, ο Άγιος Γεώργιος και ο Αρχάγγελος Μιχαήλ με στρατιωτική ενδυμασία και ξίφος, ως προστάτης του ναού.

Ο δίκλιτος ημισπηλαιώδης ναός του Αγίου Χαραλάμπου και του Αγίου Νικολάου βρίσκεται μέσα στον οικισμό Σκοτεινό και έχει ανεμπόδιστη θέα στη θάλασσα των Γουβών. Εσωτερικά, λόγω του λαξεύματος, έχει ακανόνιστο σχήμα και τα δύο κλίτη ενώνονται μεταξύ τους με μεγάλη καμάρα.

Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου Πεζέτη (εορτ. 29 Αυγούστου) αποτελούσε καθολικό μικρής μονής στην τοποθεσία Ξεβίγλι, όπως μαρτυρούν ίχνη από τα κτίρια των μοναχών. Ήταν μετόχι της μονής Αγίου Ιωάννη Θεολόγου στην Ανώπολη. Ο ναός φέρει τοιχογραφίες δύο φάσεων, του 12ου και του 14ου αιώνα, από τις σπουδαιότερες στην Κρήτη.

Ο ναός της Παναγίας της Γαλατιανής ή Γαλενιανής βρίσκεται μέσα στα Μάλια και αποτελείται από τρία κλίτη, ως αποτέλεσμα της διαδοχικής προσθήκης το δύο κλιτών στον αρχικά μονόχωρο ναό του 14ου αιώνα που σήμερα αποτελεί το κεντρικό κλίτος. Τα τρία κλίτη είναι αφιερωμένα στους Αγίους Δέκα, στα Εισόδια της Θεοτόκου και στον Άγιο Χαράλαμπο και χρονολογούνται στο 1840, τον 14ο αιώνα και στο 1898 αντίστοιχα.

Πάνω στο δρόμο που ενώνει τη Γαλίφα με την Επισκοπή Πεδιάδος συναντάμε τον μικρό μονόχωρο καμαροσκέπαστο ναό που είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Ο ναός χρονολογείται στον 14ο αιώνα και εσωτερικά φέρει τοιχογραφίες σε κακή κατάσταση.

Ο μεγάλος ναός της Παναγίας στο Σκλαβεροχώρι είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου (εορτάζει 21 Νοεμβρίου). Ο ναός χρονολογείται στον 14ο αιώνα (υπάρχει χάραγμα που αναφέρει την χρονολογία 1481).

Στην τοποθεσία Καρδάκι στο Αμαριανό Πεδιάδος βρίσκεται ο κατάγραφος Βυζαντινός ναός της Παναγίας Καρδιώτισσας, που είναι αφιερωμένος στο Γενέσιο της Θεοτόκου (εορτ. 8 Σεπτεμβρίου).