Σπήλαιο Αρκαλοχωρίου
Το σφραγισμένο Σπήλαιο του Αρκαλοχωρίου, γνωστό κι ως Ιερό Σπήλαιο Προφήτη Ηλία, βρίσκεται νοτιοδυτικά του Αρκαλοχωρίου και συγκεκριμένα στη νοτιοδυτική κλίτη του λόφου του Προφήτη Ηλία, σε υψόμετρο περίπου 400 μέτρα από τη θάλασσα. Μια στενή είσοδος (πλάτος 0,70μ. και ύψος 1,60μ.) οδηγεί στο εσωτερικό του σπηλαίου, μέσα στο οποίο λόγω στενότητας του χώρου δεν μπορεί κανείς να περπατήσει. Η οροφή υποβαστάζεται με τρείς τσιμεντένιους στύλους. Κατά την αρχαιότητα, το σπήλαιο είχε πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις, επεκτεινόμενο πιθανόν ακόμη και σε όλη την έκταση του λόφου, και το αποτελούσαν μικροί και μεγάλοι θάλαμοι πού επικοινωνούσαν. Η οροφή του μεγάλου σπηλαίου κατέρρευσε γύρω στα 1500 π.Χ, ίσως λόγω σεισμού, της έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης ή λόγω διάβρωσης των πετρωμάτων από το νερό. Το σπήλαιο έχει υποστεί περαιτέρω συρρίκνωση κατά τον 20ο αιώνα, κυρίως λόγω κατακρημνίσεων που προκάλεσαν οι αρχαιολογικές έρευνες και λαθρανασκαφές.
Υπήρξε κέντρο λατρείας με μεγάλο αριθμό επισκεπτών και αφιερωμάτων, τα οποία με τις ανασκαφές ήρθαν στο φως. Η πρώτη επίσημη ανασκαφή έγινε από τον Ιωσήφ Χατζηδάκη το 1912 οπότε και ήρθαν στο φώς όστρακα πήλινων αγγείων, 53 λεπίδες ορειχάλκινων ξιφών χωρίς λαβές, μήκους μέχρι ένα μέτρο, και 19 διπλοί πελέκεις αναθηματικοί, από τους οποίους ο ένας είναι ασημένιος. Τις επόμενες δεκαετίες το σπήλαιο έγινε βορά στα χέρια αρχαιοκάπηλων και νέες συστηματικές ανασκαφές έγιναν το 1934-35 από τους αρχαιολόγους Σπύρο Μαρινάτο και Νικόλαο Πλάτωνα, όταν και βρέθηκαν πολλά αντικείμενα, κυρίως ξίφη και διπλοί χάλκινοι, χρυσοί και ασημένιοι πελέκεις με μέγεθος που φτάνει ως και τα 70 εκατοστά. Από τα ξίφη το μεγαλύτερο έχει μήκος 1μ. και 5 εκατοστά και είναι το μακρύτερο χάλκινο ξίφος της Προϊστορικής Ελλάδας. Πολλοί από τους πελέκεις και τα ξίφη είναι εγχάρακτοι, ένας μάλιστα χάλκινος πέλεκυς φέρει ιερογλυφική γραφή με 15 σύμβολα. Άλλος φέρει μινωική επιγραφή με γραμμική γραφή Α΄.
Ο τεράστιος αριθμός διπλών πελέκεων, του ιερού συμβόλου του Μινωικού Πολιτισμού, καθιστά το Σπήλαιο Αρκαλοχωρίου ένα από τα σημαντικότερα της Μινωικής Κρήτης και το σπουδαιότερο στο νομό Ηρακλείου. Από την κορυφή του λόφου ο επισκέπτης θα διαπιστώσει ότι έχει οπτική επαφή με τα σημαντικότερα μινωικά ιερά κορυφής του νομού Ηρακλείου (Κόφινα, Γιούχτα, κ.τ.λ.) και τα ιερά βουνά της Ίδης και της Δίκτης. Αυτή η στρατηγική θέση στο μέσο των σπουδαιότερων μινωικών θέσεων ίσως το έκανε το σημαντικότερο λατρευτικό σπήλαιο των Μινωιτών. Τριγύρω απλώνονται οι μεγάλοι κάμποι του Αρκαλοχωρίου μέχρι τις κορυφές των Λασηθιώτικων βουνών, του Καστελίου και του Θραψανού, του Χουμερίου και της Αγίας Σεμνής, ενώ στα νότια υψώνονται οι χωματόλοφοι της Μουσούτας, και του Τζίγκουνα. Στην κορυφή και στο ανατολικό πρανές του ίδιου λόφου εμφανίζονται ίχνη κτιρίων και εγκαταστάσεων περασμένων εποχών, πιθανότατα αρχαϊκών χρόνων με ενδείξεις βιοτεχνικών εγκαταστάσεων και κάποιο μινωικό Ιερό Κορυφής.
Από το Σπύρο Μαρινάτο υποστηρίχθηκε ότι το σπήλαιο ήταν κέντρο λατρείας από το 2.500 π.Χ., πιθανόν πολεμικής θεότητας αφού τα αφιερώματα ήταν κυρίως όπλα. Επίσης, ο Μαρινάτος υποστήριξε ότι το σπήλαιο του Αρκαλοχωρίου ίσως είναι η μυθική θέση που η θεά Ρέα γέννησε το Δία. Πιθανόν κάποιος χώρος, να χρησιμοποιούνταν και ως εργαστήριο χαλκέων επειδή βρέθηκαν κομμάτια χαλκού για κατεργασία. Τα παραπάνω αρχαιολογικά ευρήματα βρίσκονται σήμερα στις προθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου. Ο Gareth Owens τοποθετεί εδώ τη μυθική Λαβύρινθο, καθώς το όνομά της (λάβρυς + ίνθος) σημαίνει τόπος με λάβρυες, δηλαδή «πελέκεις», και δεν υπάρχει άλλο σπήλαιο στην Κρήτη με τόσους πολλούς πελέκεις.
.jpg)
