Περβόλια

Στο ειδυλλιακό προάστιο των Χανίων, Περιβόλια, υπήρχε μέχρι τη Γερμανική Κατοχή η πολυτελέστατη έπαυλη του Μουσταφά Ναϊλί Πασά, γνωστού με το όνομα Γκιριτλής (=Κρητικός), την οποία γκρέμισαν οι Γερμανοί για να χρησιμοποιήσουν τα υλικά της για το κτίσιμο των δικών τους οικημάτων.

Η έπαυλη ήταν αφάνταστα πολυτελής, με πολλά δωμάτια έξοχα επιπλωμένα, βεράντες, αλλά και υγρές υπόγειες φυλακές για τους ανυπόταχτους χριστιανούς. Ένας κήπος απέραντος περιέβαλε την έπαυλη, που είχε κάθε είδους δέντρα καρποφόρα και καλλωπιστικά, ώστε να μοιάζει με επίγειο παράδεισο. Στο κήπο υπήρχε βρύση με γάργαρο νερό που θύμιζε την κρήνη Σελσεμπίλια του Οθωμανικού Παραδείσου, από την οποία πήρε το όνομα της η έπαυλη.

Στη βίλα αυτή φιλοξένησε ο Ναϊλής Πασάς τον Σουλτάνο Αμπντούλ Μετζίτ το 1850, ο οποίος επισκέφτηκε την Κρήτη μαζί με τον Αντιβασιλέα της Αιγύπτου Αμπάς. Τόση ήταν η ομορφιά της βίλας, που κίνησε τη ζήλια του Αμπντούλ κατά του Βεζύρη Μουσταφά, στον οποίο όμως τελικά ανατέθηκε η κατάπνιξη της Επανάστασης του 1866-69. Σε αυτή την έπαυλη έγινε και η συνάντηση των απεσταλμένων του Σουλτάνου το 1858 και της Επιτροπής των Αρχηγών της Συγκέντρωσης των Μπουτσουναρίων, όπου συμφωνήθηκε η αντικατάσταση του βασανιστή των χριστιανών Βελή Πασά από το Σαμή Πασά.

Κατά τον Τιμόθεο Βενέρη, η έπαυλη Σελσεμπίλια βρισκόταν στα Περιβόλια Ρεθύμνης. Πιθανόν πρόκειται περί σύγχυσης, λόγω του ταυτόσημου των τοπωνυμίων. Ωστόσο, κι ο Κριτοβουλίδης αναφέρει μια έπαυλη με το ίδιο όνομα που ανήκε στον Χουσεΐν Σοφτά, την οποία κατέστρεψαν οι Έλληνες μετά από τις μάχες στη Μαλάξα, τα Κουτσουνάρια και την Αγία Μαρίνα.

Άλλα μεγαλοπρεπή μέγαρα είχε ο Μουσταφάς και στο Ηράκλειο. Το μεγαλύτερο από αυτά βρισκόταν δυτικά του ναού του Αγίου Δημητρίου. Σε αυτό επίσης διέμεινε ο Αμπντούλ Μετζίτ, όταν επισκέφτηκε το Μεγάλο Κάστρο. Ένα δεύτερο μέγαρο που ανήκε στο γιο του, Βελιουντίν, είχε ο Μουσταφάς στην πλατεία Καρακαντί Μεϊντάνι, κτισμένο στην θέση που επί των Ενετών υπήρχε ο ναός του Αγίου Παύλου και η μονή των Δομινικανών.