Μονή Εξακουστής στις Μάλλες
Η Μονή της Παναγίας Εξακουστής βρίσκεται σε μια πανέμορφη καταπράσινη τοποθεσία κοντά στις Μάλλες Ιεράπετρας. Σήμερα λειτουργεί ως γυναικείο μοναστήρι, ενώ παλαιότερα ήταν ανδρικό. Εδώ λειτουργεί εργαστήριο υφαντουργίας, ραφείο και αίθουσα εκθέσεως εργοχείρων και άλλων αναμνηστικών.
Η ιστορία της μονής έχει συνδεθεί άρρηκτα με μια χαρισματική μορφή που έζησε εδώ, τον ηγούμενο Χατζή Ανανία. Ο Ανανίας Μπαρμπεράκης λέγεται ότι ως βρέφος δε θήλαζε Τετάρτη και Παρασκευή και αρνούνταν να πιάσει τον μαστό της μητέρας του. Δεν έφαγε ποτέ κρέας, ψάρι και τυροκομικά. Ήταν ξυπόλυτος και ντυμένος κατάσαρκα με τρίχινα και χονδρά ράσα, ενώ για κρεβάτι του είχε το δέρμα ενός ζώου, συνήθως προβάτου, και μαξιλάρι του μία κακόβολη πέτρα. Σε ηλικία 14 χρονών κατέφυγε στη Μονή Καψά, όπου επηρεάστηκε από τον μοναχό Γεροντογιάννη και το 1877 γύρισε στις Μάλλες. Στα ερείπια του μοναστηριού της Εξακουστής υπήρχε ένα σπήλαιο, στο βάθος του σπηλαίου λέγεται ότι βρήκε την εικόνα της Παναγίας και τότε αποφάσισε να ξανακτίσει το μοναστήρι. Μετά το θάνατο του ανακηρύχτηκε όσιος, ενώ όσο ζούσε λέγεται ότι έκανε θαύματα, ενώ χιλιάδες πιστοί συνέρρεαν στην Παναγία την Εξακουστή για να τους ευλογήσει ή να τους θεραπεύσει. Σήμερα, ο τάφος του μοναχού βρίσκεται σε μια γωνιά του περίβολου.
Ο ναός της μονής είναι μονόκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική αφιερωμένος στο Γενέθλιο της Θεοτόκου (εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου). Οι εικόνες του τέμπλου είναι νεότερες, αλλά υπάρχουν και δύο παλιές εικόνες της Βρεφοκρατούσας Παναγιάς και του Τιμίου Προδρόμου. Παλιός είναι και ο δεσποτικός θρόνος, ενώ το περίτεχνο τέμπλο είναι έργο των αδερφών Μακράκη και Φαρσάρη, διάσημοι ξυλογλύπτες στους θρησκευτικούς κύκλους της Κρήτης από το Μέσα Λασίθι. Στο μοναστήρι υπάρχει και το μικρό σπήλαιο που έχει διασκευαστεί σε παρεκκλήσι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Χριστού, μέσα στο οποίο ο Ανανίας βρήκε την εικόνα της Παναγίας. Επίσης, στη βορειοανατολική γωνία οι μοναχές έχουν κτίσει παρεκκλήσι αφιερωμένο στη μνήμη των Οσίων Πατέρων και Μητέρων.
Χρονολόγιο
- 1837: Ο Αντώνιος Μπαρμπεράκης γεννιέται στις Μάλλες Ιεράπετρας.
- 1851: Ο Αντώνιος σε ηλικία 14 ετών καταφεύγει στη Μονή Καψά, όπου συναντάει τον ηγούμενο Ιωσήφ Γεροντογιάννη, ο οποίος τον ονομάζει Ανανία.
- 1870: Ο Γεροντογιάννης πεθαίνει και ο Ανανίας γίνεται ηγούμενος της Μονής Καψά. Όμως γίνεται αποδέκτης ύβρεων και καταφεύγει στα Ιεροσόλυμα.
- 1877: Ο Χατζη Ανανίας επιστρέφει στις Μάλλες και αποσύρεται στα χαλάσματα του μοναστηριού της Εξακουστής. Εκεί βρίσκει την εικόνα της Παναγιάς, μέσα στο σπήλαιο της Μεταμορφώσεως.
- 1877-82: Ο Ανανίας ξεκινάει την αναστήλωση του παλιού μοναστηριού, που ήταν πιθανόν προηγούμενο μετόχι της μονής Αρμού που καταστράφηκε από τους Τούρκους. Αυτή την περίοδο στο μοναστήρι έρχονται κι άλλοι μοναχοί.
- 1900: Η μονή διαλύεται με νόμο της Κρητικής Πολιτείας, αλλά ξαναλειτουργεί το 1903.
- 1907: Ο ηγούμενος Ανανίας πεθαίνει στις 22 Απριλίου, την ώρα της τελετής της Αναστάσεως.
- 1935: Η μονή κρίνεται διαλυτέα και ερημώνει.
- 1941-1944: Η μονή καταστρέφεται και ερειπώνεται κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
- 1963: Ο ηγούμενος Ιωαννίκιος Ανδρουλάκης ανακαινίζει τις εκκλησίες του μοναστηριού, κτίζει 14 νέα κελιά, φέρνει νερό και ρεύμα.
- 1976: Η μονή μετατρέπεται σε γυναικεία με ηγουμένη τη μοναχή Φεβρωνία.
