Μπαλί

Η Μονή Αττάλης ή Μονή Μπαλή βρίσκεται στις πλαγιές του λόφου της Αγίας Υπακοής, δυτικά του Μπαλίου, με πανοραμική θέα στη θάλασσα και πάνω από την Εθνική Οδό Ρεθύμνου - Ηρακλείου. Πήρε μάλλον το όνομα Μπαλή από την παραγωγή μελιού (bal στα Τουρκικά). Στην περιοχή, που μέχρι το 1970 που ανοίχτηκε ο εθνικός δρόμος ήταν απομονωμένη, άνθισε ο μοναχισμός και ο ασκητισμός. Η Μονή Μπαλή λειτουργεί σήμερα ως ανδρική και είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο.

Το συγκρότημα είναι κτισμένο σε επίπεδα, λόγω της έντονης κλίσης του εδάφους. Κοντά στην εντυπωσιακή είσοδο της μονής υπήρχαν οι στάβλοι της, ενώ παραμέσα θα δείτε το παλιό ελαιοτριβείο, το εργαστήριο κεραμικής, το φούρνο και, απέναντι, τα κελιά και την τράπεζα. Το καθολικό δε βρίσκεται στο κέντρο της αυλής, όπως συνηθίζεται, αλλά στη βορειοανατολική πλευρά του κτιριακού συνόλου και έξω απ' αυτό, κτισμένο δηλαδή σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Για να νιώθουν ασφαλείς οι μοναχοί από τις συχνές πειρατικές επιδρομές, μιας και είναι κοντά στη θάλασσα, είχε τοποθετηθεί μια βαριά πόρτα που σφράγιζε τη σκάλα που οδηγεί στο ναό. Έτσι, υπήρχε ένα είδος φρουρίου, μέσα στο οποίο περικλείονταν όλες οι βασικές λειτουργίες της μονής, εκτός όμως από το ναό.

Το αρχικά μονόχωρο καθολικό, το σημερινό βόρειο κλίτος, κτίστηκε  και αγιογραφήθηκε στα τέλη του 15ου αιώνα με καλής ποιότητας τοιχογραφίες. Σε επόμενη φάση προστέθηκε το νότιο κλίτος και αργότερα και τα δύο κλίτη επεκτάθηκαν προς τα δυτικά, ενώ παράλληλα κατασκευάστηκε η όμορφη πρόσοψη με μανιεριστικά στοιχεία. Εντύπωση προκαλεί και η τοιχογράφηση της τράπεζας του μοναστηριού κατά τον 17ο αιώνα, εξαιρετικά σπάνια σε αυτή την περίοδο, λόγω της στροφής από την τοιχογράφηση των ναών στην τέχνη των φορητών εικόνων.

Το Μπαλί γενικότερα έχει διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στην τοπική ιστορία, καθώς ο απάνεμος όρμος του ήταν από τα βασικότερα σημεία ανεφοδιασμού των επαναστατών και επικοινωνίας με την ελεύθερη Ελλάδα. Οι Οθωμανοί προσπάθησαν πολλές φορές να καταλάβουν την περιοχή, προκαλώντας παράλληλα ζημιές και στη μονή. Χαρακτηριστικό είναι ότι στη Σίφνο υπάρχει κι άλλη Μονή Μπαλή, στην οποία πιστεύεται ότι είχαν μεταφέρει οι μοναχοί της Αττάλης την ιερή εικόνα της Παναγίας, για να γλυτώσει από τα Τουρκικά χέρια.

Η ιερή κορυφή της Απακοής

Η Απακουή αποτελεί μία από τις πιο χαμηλές σε υψόμετρο κορφές της οροσειράς των Ταλαίων Όρεων στο Ρέθυμνο, είναι όμως από τις πιο σημαντικές σε αρχαιολογική αξία. Βρίσκεται πάνω από το Μπαλί σε στρατηγική θέση με ανεμπόδιστη θέα στη θάλασσα, στην Πυροβολόπετρα που ήταν το λιμάνι της αρχαίας Αστάλης και στον κάμπο του Κάτω Μυλοποτάμου. Ανατολικά της Απακουής βρίσκεται η κορυφή Μπαχούμης που φιλοξενεί το ιερό λατρευτικό σπήλαιο του Ασκηντή που ήταν το ιερό σπήλαιο της πόλης Αστάλης με το οποίο έχει οπτική επαφή. Το όνομα Απακουή δεν έχει να κάνει τίποτα με τη λέξη ‘υπακοή’ αλλά προέρχεται από την Παναγία τη Γοργοϋπήκοο, αυτήν που εισακούει γρήγορα τις προσευχές των πιστών.

Στην κορφή της Απακουής μπορούμε ακόμα και σήμερα να διακρίνουμε εκτός από σκόρπια, σπασμένα κεραμικά τα θεμέλια και κάποια υπολείμματα παλιάς τοιχοποιίας σε ένα μικρό πλάτωμα διαμορφωμένο από ανθρώπινο χέρι ανάμεσα στα άγρια βράχια της περιοχής που είναι ότι έχει απομείνει από το ναΐσκο της Παναγιάς της Γοργοϋπήκοου που κατά την παράδοση υπήρξε εκεί. Ο ναός που πρέπει να χτίστηκε τα πρώιμα χριστιανικά χρόνια χάθηκε αλλά το όνομα παρέμεινε να θυμίζει την ιστορία. Παραδίπλα στέκει ένας πρόχειρος ξύλινος σταυρός που θυμίζει ακόμα και σήμερα την ιερότητα του χώρου. Ο ναός της Παναγίας είχε χτιστεί ακριβώς στη θέση που υπήρξε πριν μινωικό ιερό κορυφής το οποίο με βεβαιότητα μπορούμε να πούμε ότι ήταν το ιερό κορυφής της Αστάλης. Στη βόρεια πλευρά του λόφου σώζεται τμήμα του μονοπατιού που συνέδεε την Αρχαία Ελεύθερνα με την αρχαία Αστάλη.

Στην ανατολική πλευρά της Απακουής υπάρχει πέτρινη λαξευτή κρήνη που παίρνει το νερό της πηγής που βρίσκεται εκεί και τροφοδοτεί τη Μονή Ατάλης που βρίσκεται λίγο παρακάτω. Η ανάβαση στην κορφή είναι εξαιρετικά δύσκολη ως και επικίνδυνη καθότι τα βράχια είναι απότομα, γεμάτα βάραθρα και το παλιό μονοπάτι που υπήρχε έχει καταστραφεί κάνοντας την ανάβαση στην Απακουή δυσκολότερη από πολλές ψηλές κορφές της Κρήτης.

Πηγή: Χριστόφορος Χειλαδάκης

Η Παναγία η Χαρακιανή

Στη μονή του Αγίου Ιωάννη ανήκει και η εκκλησία της Παναγίας της Χαρακιανής, δίπλα στην Εθνική Οδό. Κατά την παράδοση, ένας βοσκός βρήκε την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας σε παραπλήσιο βουνό, σε μια σπηλιά (χαράκι) που είναι σήμερα επισκέψιμη. Η θαυματουργή εικόνα φυλάσσεται στη μονή και μεταφέρεται στην Χαρακιανή τον Δεκαπενταύγουστο. Γύρω από την Παναγία δεκάδες πιστοί δεκαπεντάριζαν σε καλύβες φτιαγμένες με καλάμια, αν και ο αριθμός του έχει μειωθεί τελευταία. Δυτικά της εκκλησίας σώζεται οικόσημο των Καλλέργηδων, της ισχυρότερης Κρητικής οικογένειας κατά την Ενετοκρατία.