Μονή Παναγίας της Παντάνασσας Βαγιωνιάς
Ο ναός της Παναγίας της Παντάνασσας Βαγιωνέας είναι αφιερωμένος στη Ζωοδόχο Πηγή και βρίσκεται στην τοποθεσία Βαγιωνιά της περιφέρειας της Ανατολής Ιεράπετρας. Είναι κτισμένος σε δύσβατη αγροτική περιοχή, γεμάτη από θερμοκήπια, και αποτέλεσε καθολικό της γυναικείας μονής Παντάνασσας. Σήμερα από το μοναστήρι δε σώζονται κελιά ή άλλα κτίσματα.
Ο μικρός ναός αποτελεί το αποτέλεσμα της προσθήκης στο μονόζωρο σπηλαιώδη ναό ενός μικρού τετράγωνου νάρθηκα με πυραμιδοειδή θόλο το 1860. Στο εσωτερικό δε σώζονται τοιχογραφίες, ενώ οι φορητές εικόνες του τέμπλου έχουν μεταφερθεί στην ενορία της Ανατολής.
Τη μονή ίδρυσε ο σπουδαίος ιερομόναχος Νείλος Δαμιλάς (ή Νταμιλάς) από τη Μονή Καρκασίων το 1398, ο οποίος έγινε γνωστός για τα αντικαθολικά του φρονήματα και τις φλογερές του ομιλίες. Στο χώρο λειτούργησε σημαντικό σχολείο, σύμφωνα με το τυπικό που συνέταξε ο ίδιος ο Δαμιλάς. Όπως και η Μονή Καρκασίων, η μονή Βαγιονέας Παναγίας παρήκμασε σχετικά γρήγορα μετά το θάνατο του Δαμιλά και τα κτήματά της πέρασαν στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας ως το 1870, όταν επανήλθαν στην κοινότητα Ανατολής.
Πηγή: Χριστιανική Μνημεία της Κρήτης, Έκδοση ΜΚΟ Φιλοξενία
