Η ανέγερση πύργων αποτέλεσε ένα από τα οχυρωματικά μέτρα που έλαβαν οι εκάστοτε κατακτητές της Κρήτης (κυρίως Ενετοί και Τούρκοι) για να ισχυροποιήσουν την επικυριαρχία τους στο νησί και να προστατευτούν από τα συνεχή επαναστατικά κινήματα των Κρητικών. Πύργους έκτισαν κι οι Βυζαντινοί την περίοδο 961-1204μΧ, για να προστατεύσουν το θέμα (επαρχία) τους από τις ληστρικές επιδρομές των πειρατών.
Ο Πύργος ήταν ένα ψηλό οικοδόμημα θεμελιωμένο πάνω σε ισχυρή βάση, που χρησιμοποιούνταν κυρίως για αμυντικούς σκοπούς. Το σχήμα του ήταν κυκλικό, ημικυκλικό, τετραγωνικό ή πολυγωνικό. Πύργοι κτίζονταν πολλές φορές στην εξωτερική πλευρά των τειχών ενός κάστρου, κοντά στις πύλες του και στις γωνίες των φρουρίων.
Εδώ θα ασχοληθούμε κυρίως με τους μεμονωμένους πύργους που είχαν κατασκευαστεί στο εσωτερικό του νησιού και στόχευαν στην επιβολή των κατακτητών πάνω στον Κρητικό λαό, αλλά και με λίγους πύργους που ήταν κτισμένοι στις ακτές που είχαν σκοπό την εποπτεία της θάλασσας και να προειδοποιούν τους κατοίκους για εξωτερικούς εχθρούς. Αυτοί οι παραθαλάσσιοι πύργοι λέγονταν προειδοποιητικοί (torrete di aviso). Οι Ενετοί το 1573 σχεδίαζαν να κτίσουν πολλούς πύργους torrete di aviso σε όλες τις ακρογιαλιές, σε αποστάσεις που θα είχαν οπτική επαφή. Οι πύργοι αυτοί ήταν πολυώροφοι και οδηγούσαν από όροφο σε όροφο με κινητές ξύλινες σκάλες.
Ενώ τα κάστρα, φρούρια και καστέλια αποτελούσαν δημόσια κτίρια και ανεγείρονταν με δημόσια δαπάνη και με τις αγγαρείες του ντόπιου πληθυσμού, οι πύργοι ήταν κτίρια μικρότερα που κτίζονταν κυρίως από μεμονωμένα άτομα ή οικογένειες φεουδαρχών με αγγαρείες ή με δικά τους έξοδα. Ήταν δηλαδή ιδιόκτητοι και μεταβιβάζονταν στους απογόνους τους. Γι’ αυτό σε εμφανές μέρος, συνήθως πάνω από το ανώθυρο της κεντρικής εισόδου, έφεραν το οικόσημο της οικογένειας που αποτελούσε και την ταυτότητα του πύργου. Έτσι, αρχικά η συστηματική ανέγερση πύργων έγινε από τους ενετούς φεουδάρχες και ύστερα από τους Τούρκους Μαλικιαναγάδες.
Επίσης, στο παρόν εδάφιο θα αναφερθούμε σε κτίρια τα οποία δεν έχουν τα χαρακτηριστικά των αμυντικών πύργων, αλλά ήταν οι πολυτελείς επαύλεις που διέμεναν οι άρχοντες των χωριών. Οι πύργοι, όπως έχει επικρατήσει να λέγονται, είχαν διαμορφωθεί κατάλληλα ώστε να καλύπτουν τις οικιστικές ανάγκες των φεουδαρχών, αλλά παράλληλα προσέφεραν και διάφορες διοικητικές και στρατιωτικές υπηρεσίες. Ήταν γνωστές ως επαύλεις, κονάκια, σεράγια, που έπαιζαν κι αυτά το ρόλο του πύργου.
Σύμφωνα με ιστορικά έγγραφα ο αριθμός των πύργων ανά επαρχία ήταν: Επαρχία Σητείας 22, Μεραμπέλου 16, Ιεράπετρας 15, Πεδιάδας 24, Ρίζου 4, Καιρουργίου 9, Πυργιώτισσας 7. Αυτός ο αριθμός εκτοξεύθηκε μετά το 1869, όταν οι Τούρκοι έκτισαν πάρα πολλούς δημόσιους πύργους σε όλη την Κρήτη (κουλέδες). Οι περισσότεροι από τους πύργους δεν υπάρχουν πλέον, καθώς καταστράφηκαν από την μανία των επαναστατημένων Κρητικών.
Ο πύργος του Μασλούμ Καρακάση στη Νεάπολη 
Στη Νεάπολη, στην περιοχή του Αγίου Δημητρίου, πάνω από το παλιό υδραγωγείο, βρισκόταν το κονάκι του γενιτσαρου Μασλούμ Καρακάση, που αποτελούσε και τον πύργο του. Είχε κατά την παράδοση 100 πόρτες, μια κεντρική (την πορτέλα) και 30 καμάρες. Η πορτέλα έκλεινε με τον τρόπο που κλείνει στην Κωνσταντινούπολη το κάστρο της Ρούμελης (Ρούμελη Χισάρ).
Πάνω από το χωριό Βαινιά Ιεράπετρας βρίσκεται η κορφή του Σταυρού με το κατάλευκο εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού σε πανοραμικό σημείο όπου έχει κανείς τον έλεγχο όλου του ισθμού της Ιεράπετρας. Λίγα μονάχα μέτρα παραπέρα από το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού στη θέση Πύργος βρίσκεται ένας ακόμα άγνωστος και ξεχασμένος Βενετσιάνικος πύργος.
Μέσα στη Κριτσά, στην τοποθεσία Αμπέλα, υπάρχουν τα ερείπια ενός μικρού μεσαιωνικού πύργου με καμάρα. Προφανώς ο πύργος αυτός χρησιμοποιήθηκε για την επίβλεψη των σοδειών της περιοχής, αλλά και τον έλεγχο του περάσματος προς το χωριό.
Ο πύργος του Μαγουλά στο Οροπέδιο Λασιθίου ήταν το θερινό κονάκι-πύργος του Χάνιαλη, ο οποίος διέμενε εκεί τα καλοκαίρια. Ο Χάνιαλης ήταν ένας τρομερός γενίτσαρος, που καταδυνάστευε μια τεράστια σε έκταση περιοχή. Ο Χανιαλής Χασάν Αγάς ήταν κληρονόμος του Ζαδέ Αχμέτ Αγά, του εξισλαμισμένου χριστιανόπουλου από τα Χανιά (Χανιαλή), που ήταν ο μεγαλύτερος και πλουσιότερος μελικιαναγάς (τιμαριούχος) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Λίγα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Νεάπολης, στη βόρεια κλιτύα του όρους Καβαλαράς, υπάρχει το πανέμορφο δάσος του Πασχαλίγο. Το δάσος έχει πάρει το όνομα του από τον Ενετό φεουδάρχη Fillipo Pasqualigo, στρατιωτικό διοικητή του Χάνδακα (1592-1600), ο οποίος διατηρούσε πύργο στην περιοχή.
Η Ζου είναι ένας μικρός καταπράσινος οικισμός, 7km νότια της Σητείας. Το όνομα της προέρχεται πιθανόν από την τούρκικη λέξη Σου, που σημαίνει νερό, καθώς στην περιοχή ρέουν άφθονα νερά από την περίφημη πηγή Ζου.
Ο Πύργος του Αγίου Γεωργίου Σητείας βρισκόταν στο ομώνυμο χωριό της επαρχίας, που ονομαζόταν τότε Τουρτούλοι. Ήταν η κατοικία του ορντακαγασή (Τούρκαλβανού διοικητή) τη Σητείας, Ιμπραήμ Αφεντάκη ή Αφεντακάκη και ήταν ολόκληρο μέγαρο με μεγάλη αυλή και φυλακές.
Στο Στεργιανό, που βρίσκεται κοντά στις Βασιλιές, υπήρχε ένας μεγάλος πύργος. Ο πύργος αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφο του 1226 και στέκεται ακόμη σε κακή κατάσταση. Μπορούσε να στεγάσει 150 άτομα και είχε φρουριακό περίβολο.
