Αρχαία Λεβήνα
Ο Λέντας είναι ένας απομακρυσμένος παραθαλάσσιος οικισμός που βρίσκεται στα επιβλητικά Αστερούσια Όρη, 74χλμ νότια του Ηρακλείου. Ο οικισμός είναι κτισμένος στην τοποθεσία της αρχαίας πόλης Λέβην. Η ονομασία Λέβην πιστεύεται ότι προέρχεται από το φοινικικό Λάβι που σημαίνει Λιοντάρι, καθώς στα δυτικά του χωριού υπάρχει ένα ακρωτήριο που θυμίζει κεφάλι λέοντα από μακριά και είναι αρχαιολογικός χώρος με ίχνη κατοίκησης από τη Νεολιθική Εποχή. Σύμφωνα με το μύθο, αυτό είναι ένα από τα λιοντάρια που έσερναν την άμαξα της θεάς Ρέας, της μητέρας του Δία, το οποίο απολιθώθηκε σε αυτό το σημείο. Επίσης, σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή το όνομα προέρχεται από τη φοινικική λέξη Λεβήνα, που σημαίνει λευκό, και περιγράφει το υπόλευκο χρώμα των πετρωμάτων της περιοχής. Άλλωστε και το σημερινό όνομα Λέντας προέρχεται, όπως φαίνεται, από τη λέξη «Λέοντας», δηλαδή το λιοντάρι.
Στο Λέντα έχουν εντοπιστεί ίχνη πρωτομινωικών τάφων και ενός οικισμού, ο οποίος είχε διασυνδέσεις με την Αίγυπτο και τις Κυκλάδες. Η αρχαία πόλη Λεβήν ήκμασε στα ελληνορωμαϊκά χρόνια, ως επίνειο της Γόρτυνας, η οποία ήταν η σημαντικότερη πόλη της Κρήτης. Επίσης ήταν γνωστή ως το σημείο όπου ο Μίνωας μεταμορφωμένος σε ταύρος έφτασε στην Κρήτη με την Ευρώπη στην ράχη του, σύμφωνα με το διάσημο μύθο της Αρπαγής της Ευρώπης..
Αυτό όμως που απογείωσε τη φήμη της Λεβήνας ήταν το ιερό του Ασκληπιού, όπου έκαναν ιαματικά λουτρά ασθενείς από όλον τον Ελλαδικό χώρο. Στα ανατολικά του Λέντα, βρέθηκε κρήνη με νερό, η οποία θεωρείτο ότι είχε ιαματικές ιδιότητες. Πράγματι, ακόμη και σήμερα μελέτες δείχνουν ότι το νερό της κάνει καλό σε παθήσεις του στομάχου, του αίματος και στις αιμορραγικές διαθέσεις. Έτσι, το ιαματικό αυτό μέρος υπήρξε αφορμή για την κατασκευή ενός ιερού αφιερωμένου στον θεοποιημένο ιατρό Ασκληπιό και τη Υγεία Σώτειρα, κοντά στην είσοδο του χωριού κατά τον 4ο αιώνα π.Χ.. Ο ναός ήταν πολύ γνωστός ως κέντρο υδροθεραπείας, φυσιοθεραπείας και ψυχιατρείο σε ασθενείς από πολύ μακρινές περιοχές, όπως η Λιβύη. Από το ναό του Ασκληπιού σώζονται σήμερα ο βωμός, δυο μαρμάρινες κολώνες και η βάση αγάλματος του Ασκληπιού, στα πρότυπα του ναού της Επιδαύρου. Στο σημείο θα δείτε σήμερα και την Βυζαντινή Εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, που κτίστηκε από υλικά παλαιοχριστιανικής Βασιλικής. Τέλος, στην περιοχή της πηγής βρέθηκαν κολυμπήθρες, οι οποίες επικοινωνούσαν μεταξύ τους και λειτουργούσαν ως λουτρά.
Εκτός από το ιερό, στην κοντινή περιοχή του Γερόκαμπου έχουν εντοπιστεί μινωικός θολωτός τάφος και ρωμαϊκή οικία. Η Λεβήνα φαίνεται πως εγκαταλείφθηκε τον 7ο-8ο αιώνα, πιθανόν λόγω πειρατικών επιδρομών.
