Ναός Αγίας Κυριακής στο Αγιοφάραγγο
Λίγο πιο κάτω από την ιστορική Μονή Οδηγήτριας που βρίσκεται στην αγκαλιά των Αστερουσίων στο Νότιο Ηράκλειο συναντάμε το σπηλαιώδη ναό της Αγίας Κυριακής. Συγκεκριμένα βρίσκεται στην ανατολική πλαγιά του ρέματος Γιαλομονόχωρος λίγο πριν αυτό μπει στο φαράγγι των αγίων, το Αγιοφάραγγο στην περιοχή που ονομάζεται Κόκκινος Βόλακας. Απέναντι από το ναό υπάρχει ένας τεράστιος βράχος (βόλακας στο κρητικό γλωσσικό ιδίωμα) κοκκινωπού χρώματος ο οποίος είναι εντυπωσιακός και ξεχωρίζει σε όλη την τριγύρω περιοχή, την οποία και ονοματίζει. Η περιοχή της Αγίας Κυριακής έχει αραιή βλάστηση από χαρουπιές, σκίνους και ελάχιστες αιωνόβιες ελιές που προσπαθούν να ξεφύγουν από την ανελέητη επίθεση που δέχονται από τις αμέτρητες κατσίκες που κάνουν ότι μπορούν για να μετατραπεί σε έρημο η περιοχή.
Ο ναός της Αγίας Κυριακής είναι από τους πλέον εντυπωσιακούς που υπάρχουν στην Κρήτη. Έχει μια μικρή εξωτερική αυλή, ενώ το καμπαναριό της είναι λιτό, μια καμπανούλα ίσα ίσα που έχει στερεωθεί στο μαλακό ασβεστόλιθο της πλαγιάς. Εκεί υπάρχει κι ένας μικρός λευκός σταυρός. Ο εξωτερικός χώρος του ναού δε μαρτυρά το εσωτερικό μεγαλείο που κρύβει μέσα το σπήλαιο.
Μπαίνοντας μέσα βλέπουμε ότι πρόκειται για ένα αρκετά μεγάλο και ευρύχωρο σπήλαιο που έχει λαξευτεί από ανθρώπινο χέρι. Δε μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε αν όλο το σπήλαιο υπήρξε προϊόν ανθρώπινης παρέμβασης ή αν απλά υπήρξε ήδη φυσικό σπήλαιο στην περιοχή, το οποίο το ανθρώπινο χέρι απλά μεγάλωσε λαξεύοντας. Η λάξευση του χώρου έγινε μάλλον κατά την Ρωμαιοκρατία οπότε και χρησιμοποιήθηκε ως τάφος ή κατά μια άλλη εκδοχή σαν δεσμωτήριο για κρατούμενους. Την εκδοχή αυτή ενισχύει το γεγονός ότι σε πολλά σημεία στα τοιχώματα του σπηλαίου σώζονται οι λαξευτές οπές-θηλιές όπου δένονταν οι κρατούμενοι, τους οποίους μαστίγωναν κατά μια άλλη παράδοση που έχει φτάσει ως τις μέρες μας.
Τα χρόνια που ακολούθησαν την Ρωμαιοκρατία και με την επικράτηση του Χριστιανισμού το σπήλαιο μετατράπηκε σε ναό από τους πάμπολλους ασκητές που διαβιούσαν στο Αγιοφάραγγο. Και σύμφωνα ξανά με την παράδοση οι ασκητές χρησιμοποίησαν το σπήλαιο ξανά και στις ήδη υπάρχουσες θηλιές στους τοίχους έδεναν τα σώματά τους προκειμένου να τα στηρίζουν να μην καταρρεύσουν στις κοπιαστικές αγρύπνιες και ολονυκτίες που έκαναν. Οι εσωτερικοί τοίχοι του ναού είναι γεμάτοι από διάφορα εικονίσματα που έχουν αφιερώσει οι προσκυνητές και στο βάθος ξεχωρίζει ένα λιτό ξύλινο τέμπλο. Περιμετρικά του εσωτερικού του ναού υπάρχει ένα πέτρινο πεζούλι ενώ το πιο εντυπωσιακό από όλα είναι ο λαξευτός στο φυσικό βράχο φωταγωγός που έφερνε μέσα στο ναό το φυσικό φως του ήλιου. Ο φωταγωγός αυτός που μοιάζει σαν καμινάδα έκλεινε με μια πέτρινη πλάκα όποτε υπήρξε αυτό αναγκαίο και δε μαρτυρούσε την ύπαρξη του σπηλαίου που υπήρχε από κάτω της.
Κείμενο - Φωτογραφίες Χριστόφορος Χειλαδάκης
